Skip to main content
  • English
  • Māori
  • Mō tēnei pae
  • Whakapā mai
  • Rauemi kura
  • Kimihia
  • Kāinga
  • Te Kōrero mō te 28
  • Mapi
  • Rēhita o te 28
  • Whakaahua
  • Ataata
  • Oro
  • Rauemi

Contribute

Tāpirihia ōu kōrero, whakaahua, oro, me ētahi atu

Timata te tuku ināianei

He kaituku kē koe?

Takiuru i konei

Ngā takupu hou

  • Andrew M Kusabs (not verified) i kōrero mō Kepa Hamuera Anaha Ehau
  • Amber-Lee Seve (not verified) i kōrero mō Tumanako Pokai
  • Robyne Wiringi (not verified) i kōrero mō Kepa Hamuera Anaha Ehau
  • Joyce Hine Te A... i kōrero mō James Hallett
  • Lynsday Elliott (not verified) i kōrero mō Raroa Murray
See all comments
Kāinga > Te rātaka a te Taua Māori - Aperira 1943

Te rātaka a te Taua Māori - Aperira 1943

Ōrite

Stories

  • Battalion Diary
Ōrite

Hoia

  • Edward Clayton Pohio
  • Ngatai Tunoa Wanoa
  • Christopher Sorenson
  • Edward Vere Hayward
  • Roi Carl Te Punga
  • Andrew Joseph Stephens
  • Jerry Smith
  • Karamea Rika
  • James Gerard Pera Aperahama
  • Watene Katea Haig
  • Sydney Freyberg Jackson
  • Edward Morgan
  • Herbert Marsden
  • Charles Basil Bennet
  • Waipaina Matehe Awarau
  • Kingi Areta Keiha
  • Matarehua Wikiriwhi
  • Charles Moihi Te Arawaka Bennett
  • James Clendon Tau Henare
  • James William Kaka Wehipeihana
  • John Tumataroa
  • Honihana Joe Wyllie
  • Jack Titore Kareko
  • William Keelan
  • William Poata
  • Hamahona Mervyn Mitchell
  • Manu Ruhi Pene
  • Henry Colton Arundel Lambert

Kaiwhakāmaori: Tautohe Kupenga (Ngāti Porou)

Kupu whakamārama

Nā tō rātau toa ki te aki atu i te hoariri i te maunga o 209 he wāhanga hoki o te whakaruke taha maui a te Eighth Army, ka whana atu rātau, te 28 Pātariana Māori, he piringa hoki o te NZ Division, ki Gabes. I powhiritia mai rātau e ngā tāngata wiwi o reira. I whakatā rātau i te taha o te moana o te Mediterranean.

Āianei, ko ngā Tiamana me ngā Ītāriana kua hoki whakamuri atu i o rātau rārangi i Mareth, ki ngā maunga torehape o Enfidaville e tata ana ki te moana.

I mua i tō rātau nekenga ki te taha whakararo, i tomo mai te Eighth Māori Reinforcements hei whakapakari i te Pātariana Māori, na te hinganga hoki o ētahi. Tae rawatu ki te 7 o Aperira kua piri mai ngā Amerekana, ngā Wiwi me ngā Piritana ki ngā Tiamana me ngā Ītāriana, ko Tunis hoki te taone e hiahiatia ana. Ko te mahi a te Eighth Army ko te kōkiri atu i ngā parepare e huri rauna ana i te taone o Enfidaville hei tō mai i ngā māhara o te hoariri kia noho ngoikore ai rātau i te tino hiahia a te Roopu Mātua.

E tata ana ki Enfidaville, ko te 5 NZ Infantry Brigade, ko te Pātariana Māori hoki he piringa, i kitea e arai mai ana i a rātau ko te pourewa toka, 180 mita nei te teitei ko Takrouna, i a te hoariri hoki. Ko te  mahi a te Pātariana Māori ko te huri haere i ngā taha o te putake o te toka. Ko Kamupene B ka huri haere i te taha rawhiti, ko Kamupene C ki tō rātau taha matau. Ko te mahi a Kamupene A  ko te anga atu ki te taha matau ano o Kamupene C kia riro mai a Djebel Bir, he taukahiwi e haere whakarara ana, e toro i te taha o Takrouna.

Ko ngā maunga e rua e pokia ana e te Tiamana me ngā Ītariana. Ko te āputa i waenganui i ngā uru rākau oriwa, he 650 mita te whānui, me ngā heti otaota koi, me ngā wāhi papaku. I reira ngā maina e huna ana. Ko Kamupene D i whai atu i ngā kamupene o mua. I tō rātau taenga atu ki te rori o Enfidaville – Zaghoun, he 2,400 mita te mamao atu i te rārangi timatanga, kātahi ano rātau ka huri mai ki te tuku i a Takrouna mā muri.

I te mutunga he ruarua noaiho ngā tāngata o Kamupene B, nā rātau i takahuri te tēpu i runga i te hoariri i Takrouna. Nā Haihana Johhnie Rogers rāua ko L/Sgt Haane Manahi i ārahi taua kapa. Ko Manahi i tohua kia whiwhi i te metara Ripeka Wikitoria mo tana toa me tana maia ki te tuki i te hoariri.

I roto i te ripoata a te Pātariana Māori, he 12 ngā āpiha, he 104 ngā hoia i mate, i taotu, i ngaro rānei o te 17 āpiha, 302 hoia, i kokiri atu i te whawhai i Takrouna. I tō rātau taha ko 21 Battalion, he 171 o rātau, ko 23 Battalion he 116. Nā te kaha ruarua o ngā āpiha matua o te Pātariana Māori i te wā o te whawhai, i noho kē mā te āpiha taina mā Rūtenete Monty Wikiriwhi kē rātau i whakahaere, ā ka tae mai a Meiha Reta Keiha.

I te timatanga o Aperira he 25 ngā āpiha, me te takuta, te minita me te kaitaraiwa o te taraka a te YMCA, Te Rau Aroha, he taraka tuku kai. Ko ēnei tokotoru i whakapiria mai ki te ope.[1]

  • Rūtenete Kānara: Charles Bennett
  • Meiha: Ben Porter
  • Kāpene: Mervyn Mitchell, Ruhi Pene, Chris Sorrenson
  • Kāpene Taupua: Ted Hayward, Roy Te Punga
  • Rūtenete: Jim Aperahama, Walton Haig, Syd Jackson, Harry Lambert, Herbert Marsden, Eddie Morgan, A. E. (Duncan) McRae, Peter Ornberg, Matt Swainson, William Vercoe, Monty Wikiriwhi, Wally Wordley
  • Rūtenete Tuarua:Wi Anaru, George Katene, George McDonald, Kara Rika, Jerry Smith, Andrew Stephens
  • He whakapiri: Capt. Cam, D’Arcy (RMO,takuta), Capt. Chaplain Tunoa Wanoa (minita), Mr Charlie Bennett (YMCA.)

Rātaka

  • 1 Aperira, Taite Ko te Pātariana e horoi ana, e whakatika ana i ā rātau pū, me te whakapai i ngā taraka. 1630 haora ko Kamupene A me D i wehe atu ki mua ki te tautiaki i te rārangi pū nui. 1930 haora ka karangahia e te CO a Rūtenete Kānara Charles Bennett he whakatūtū o te Pātariana Māori me te tuku kōrero atu ki a rātau mo ngā tukinga kua oti nei i ā rātau. Nā Rev. Chaplain Tunoa Wanoa i whakahaere ngā karakia i waenganui tonu o te ope, hei whakamaumāhara ki ngā hoa kua hinga atu. E whakautu kōrero ano te CO mō rātau katoa mō ā rātau tino kaha. I pouhia ngā heteri mo taua pō. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua, he tino mahana
  • 2 o Aperira, Paraire 0800 haora i tae mai te kōrero mo te neke mai i te taha rawhiti o te rori e toro mai ana i Gabes ki Oudreff ki te taha uru o te rori, ko te mamaotanga he 800 mita. Kia tau atu ki taua wāhi hou i mua i te 1130 haora. 1400 haora ka whaka tūtū ngā āpiha me ngā NCO o te Brigade, ngā āpiha me ngā NCO o te NZ Divisional Cavalry i mua o te rohe o Kamupene C. Ka tuku kōrero mai a Tianara Montgomery, te GOC o te Eighth Army ki a rātau. E rua ngā wāhanga o tana kōrero. Ko te wāhanga tuatahi ko te whakaruketanga o te NZ Division i te taha maui o te hoariri me ngā kokiritanga i riro mai ai ngā piringa me ngā tūnga i Mareth me te kōrero tuarua mo te wā kei te heke mai. Mo te wā e heke mai ana, ko kōrero mai te GOC ko te Rātapu te rā ka kōkiritia, ka tukitukia e 30 Corp te rārangi e whā kei a ngā ope Ītariana e pupuri ana, tērā pea ko ngā toenga ope noa iho ko ngā Trieste, ngā Young Fascists, ngā Pitoia me ngā Spenzia kei reira. Ko ngā Tiamana ko te 90 Light Division me 15 me 21 Panzer Division e whakapakari ana i te rārangi. Ko te aki atu i ēnei tūnga, ko 30 Corp me ā rātau pū nui 400, me ngā roopu waka rererangi 30, hei tautoko. Ko te mahi ma te NZ division ko te whakaputa atu i te āputa i mahia kāti ka anga atu ki te raro. E āheia ana aia me te whakatupato mai kei a te hoariri tonu a rātau waka rererangi, me titiro tonu ki tērā. 2230 haora ka hoki mai a kamupene A me D ki te rohe o te Pātariana mai i mua, ka timata te noho. I utuhia te katoa i tēnei rā, he moni hou he franc. Koia nei te rā pei tuatahi mai i Tripoli i te 26 o Pepuere. Ko te utu he £1 he orite ki te 200 franc. Ko te huarere he paki, he rangi ataahua me te tino mahana.
  • 3 o Aperira, Rāhoroi 0700 haora he whakaarahanga. 0730 haora he parakauihi. Ko ngā kamupene i whakatūtū kia āta tirohia, kātahi ka tukua. Kaore noa iho he mahi mō te katoa o te rā. Ko ngā tohu he kino, he marangai tūāuaua, he hau kaha me te titipārera.
  • 4 o Aperira, Rātapu Ka tū nga whakatūtū karakia ki waenganui o ia kamupene. Ko te nuinga o te wā ko te whakatā, ko te whakatika rānei i te wāhi noho i roto i ngā puni (te  horoi i te puni me te wāhi noho) Ko Kāpene Wai Awarau me Rūtenete Tuarua Tom Keelan o te Eighth Reinforcement i tae mai ki te Pātariana. Ka tuku kōrero mai a Kāpene Awarau ki te CO, i mahue atu i aia he ope hoia no Niu Tireni e tiaki ana i ngā mauhere, ā, ko tā rātau puni he 1.6 kiromita ki te uru o Gabes. Ka  kī atu te CO ki a Kāpene Awarau kia mauria mai aua hoia Māori ki te Pātariana inaianei tonu. Ko ngā waka rererangi tuku poma i rere mai i runga ake o Gabes i tēnei pō. Ko te pakaritanga o te ope haunga ngā āpiha, he 584 OR, he tokoono i whakapiria mai, mai i NZEME. He 175 nga OR ano ka eke atu ki te tino kahatanga o te Pātariana. Ko te katoa o ngā āpiha he 28 (toko toru i whakapiria mai). Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua, me ngā hau tapatapa-atiu.
  • 5 Aperira, Mane 0700 haora he whakaarahanga. 0730 haora he parakuihi. 0900 haora ka tūtū mai a Kamupene C kia āta tirohia rātau. Ko te toenga o te rā he whakatikatika rawa, he horoi i ngā pū me ngā waka. Ko Kāpene Awarau me Rūtenete Keelan i rangatū mai me ngā hoia 57. I waenganui ō ēnei he 50 nō te Eighth Reinforcement kātahi ano ka tae mai ki roto i te Pātariana, he wā tuatahi mō rātau. 1700 haora ka tū te hui nui ki te Brigade i reira ka kī mai te Brigadier (a) Te hoariri: Ko te hoariri ki tā te tirohanga a Tac R me etahi atu mātāpuna, kei te rangirua a Rommel nā te kore mohio ki ngā nekeneke a tōna hoariri me te mataku ano i te mahi whakaruke i aia mai i te taha maui, ko aia kei te wehewehe haere i ana ope hei aukati atu i taua mahi. (b) Tātau: Ka kōkiritia e te Eighth Army te wehenga kei Gabes apopo. He kotahi te Corp, he toru rānei ngā Divisions kei mua. Mai i a 30 Corp, me ngā Divisions e toru, ko ngā Inia ki te taha maui, ko ngā Northumbrian ki waenganui, ko 51 Highland Division ki te taha matau. Ko te haora timata ko te 0400 o ngā haora, ma nga pū nui e tautoko mai i te 0415 haora, ā, mā te RAF i tautoko mai i te 0640 haora. Ko te mahi a te NZ Division, kei roto hoki rātau i te 10 Corp, ko te uru atu ki roto i te wehenga kua mahia mai e 30 Corp me te puta atu ki tērā taha apopo. 0815 haora ka hoki mai te CO ki te Pātariana, ka karangahia he hui mā ngā āpiha, ka tukua te kōrero ki a rātau. I whakatakotohia e te CO ngā whakahaere mō apopo e penei ana: whakaarahanga 0630 haora, parakuihi 0700 haora, kia reri mo te haere a te 0930 haora. He iwa ngā rārangi haere, me nga whakaaturanga o aua huarahi kua namahia Z X W Y T S R Q P. Ko “Jerry” i hoha mai ki runga ake i a mātau me te tuku mai etahi poma ruarua nei. Kaore i taka i waenganui i te Pātariana. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 6 o Aperira, Turei I mua i te 0900 haora ka eke atu te Pātariana ki runga i ngā waka, a te 1045 haora ka timata te haere kia tae atu ki ngā huarahi i tohua, he 800 mita te mamao atu i te Pātariana. Tae rawa mai te haora 1100, kua tau kē rātau i muri i a 23 Battalion e anga atu ana ki te taha tapatapa-atiu. I te 1230 haora i te tū tonu e whanga ana mo te ota kia neke. Ko te kōrero a Sitrep i tae mai i te 1200 o ngā haora, kua riro mai i a 30 Corp ngā whāinga, te taha maui me te taha matau, engari ko te 50 Northumbrian Division o waenganui i tutuki atu ki te hoariri o waenganui me a rātau karinga āti-taake me ngā pū mihini e pupuhi whakawhitiwhiti mai ana i a rātau. Kei te puritia rātau. Ko te Corp kei te haere tonu ki tāna i tohua rā.  1700 haora ka timata te haere, kāti ka hoki mai te kōrero kua māmā a mua, kua tae ki te whāinga mutunga. He 6 ngā kiromita i a mātau, ka tū i waho mai o te papakainga Oudreff Z. Ko O Group i mua, nā rātau i tuku mai ngā whakahaere: whakaarahanga 0630 haora, parakauihi 0700 haora, me te pou i ngā heteri o ia rohe o ngā paratunu. I tukua mai enei whakahaere i muri i te whakahautanga a te Brigade kia moe mātau mo te pō. Ko oho mo te haere a te 0830 haora apopo. 1750 haora he ono ngā waka rererangi a te hoariri i rere papaku mai ma te Tahamoana, ka wepua atu e ngā āti-taake. E kiia ana, e toru ngā waka rererangi i puhia, i taka. I hoki mai ano a “Jerry” ki tana mahi o te pō, engari kaore i taka mai ki waenganui i te Pātariana. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua engari ko te hau kaha i ahu mai i te taha puāwanga.
  • 7 o Aperira, Wenerei I neke atu te Pātariana i roto tonu i ngā rārangi iwa, e anga ana ki te rawhiti e whai ana i a 23 Battalion i te 0900 haora. He tōmuri te haere, he takeo, ā, tae rawatu ki te poupoutanga o te rā, he 10 kiromita anake i taea. I te 1400 o ngā haora ka tukua te karere ki mua kia whakaitihia ngā rārangi haere ki te toru, kia taea ai te karo i ngā whīra maina me ngā rua āti-taake i waenganui i ngā maunga teitei o Fatnassa – Roumana. I tae atu mātau ki te wāhi i whawhai a 30 Corp. He rau manawa hehe ngā mauhere Ītāriana e hoki ana ki muri ki te puni herehere. I te taenga atu ki ngā raorao, ka hoki ano ki ngā rārangi e iwa ka haere ano ki te wāhi i tohua mai e te Brigade mō mātau.I te 2100 haora ka tae atu te Pātariana ki tana wāhi i tohua, ko te whakanohoanga o ngā kamupene ko A, ko B, me D ka anga atu ki te taha tonga, me te taha puāwanga, ko Kamupene C i muri i a rātau. He 45 kiromita i taea i tēnei rā. Ko te RAF e kaha ana ki āna mahi, aro ake i te 1800 haora e whā ngā Luftwaffe Me 109 e rere mai ki runga i a mātau, me te tuku poma mai. I pakū atu ngā poma nei ki tō rātau ake whakaputunga kariri, kaore mātau i whara, e aha. Ko ngā whakahaere mo apopo: ko te whakamatatū hei te 0545 – 0630 haora, ko te parakuihi hei te 0700 haora, hei te 0739 haora me whakareri mo te neke. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua ahakoa ngā hau kaha.
  • 8 o Aperira, Taite I neke atu te Pātariana i te 0830 haora e anga atu ana ki te raro. 1030 haora ka tū, tae noa ki te poupoutanga o te rā. Ko te tikanga he rārangi tā “Jerry” he 5 – 6 kiromita kei te taha raro o Mahares – Mezzounary, ā, kei te kōkiritia taua rārangi pū. I tina te Pātariana i te 1130 haora. 1330 haora ka karangahia te CO ki te Brigade. I reira ka kōrerotia ki aia ka noho te Pātariana 28 i raro i ngā whakahaere a Eighth Armoured Brigade (ko Brigadier Harvey, DSO te CO). 1540 haora i kōrerotia mai e Brigadier Harvey āna whakatau mo te tukinga o te pō.
  • I te haora i whakatauhia (1745 haora) ka haere whakamua atu te Pātariana me ngā taake ki te wāhi e hiahiatia ana, ko ‘Tunny,’ ko te rori mai U 2027 – U 2629. I hapa te Pātariana i te 1700 haora me te mea i te 1745 haora ka whakareri mo te neke. Ko B Echelon i meatia kia noho ki te wāhi i tohua ko U 1897, me ngā tohutohu me whai mai rātau i te Pātariana i te ata hapara i te rongo atu kua wātea. 1800 haora ka haere whakamua atu te Pātariana i roto i ngā rārangi e toru, e anga ana ki te taha raro, ā, kua tō tonu te rā ka whakawhiti atu i a ‘Oyster’ he tohu U 2004. E whai haere ana i ngā taake.Kaore he hoariri. Ka tae atu ki ‘Tunny’ i te 2200 haora, kaore he raru. I rīpoata atu te CO ki a Brigadier Harvey i te 2300 haora, ka hoki mai te kōrero kei te hangai atu ngā taake ki ngā maunga i Atta Iat U 2030 i te ata hāpara, ā, ma te Pātariana e pupuri aua maunga. I tana hokinga mai, i tono kōrero te CO ki a O Group kia āta noho, kia moe hei te 0700 haora ka whakareri mo te neke. He nui ngā mahi a te RAF i tēnei rā me ā rātau waka rererangi paku, e kitea e rērere ana ki te taha raro. He ruarua nei, he taukehe ngā mauhere i puta mai i waenganui i a mātau, ko tetahi he Tianara Ītariana me ana āpiha whakahaere (no muri ka mohiotia ko Tianara Mannerini te GOC o ope Saharan – Tripoitania). Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua, ahakoa he āhua makariri i te ahiahi. I te 2300 haora ka puta te hau kino. He pō matao kei te haere.
  • 9 o Aperira, Paraire 0530 he whakaarahanga. I te 0630 haora i kitea atu ngā taake kua eke ki ngā maunga he 3-5 kiromita ki te taha tapata-atiu i a mātau, ko te Brigade kei te tohu mai ki a mātau kia kaha tonu te haere whakamua. I te 0730 haora I haere whakamua atu te Pātariana, ā, na te CO tonu i karanga kia tū i raro mai i te maunga ko 264 U 2133. I tenei wā kua kore mātau e piri atu ki a Eighth Armoured Brigade, kua hoki mai ki raro i tō mātau ake 5 Brigade. I tohu mai a 5 Brigade kia whai atu mātau i muri i a Tactical HQ. He uaua tonu te whai haere i te waero o Tac HQ engari ao ake te poupoutanga o te rā ka kitea kei mua kē mātau i a rātau he 3 kiromita. Ka tū mātau i MR U 2348. Ka haramai te kōrero kia whakareri mātau mo te neke a te 0700 haora apopo, me moe mo te po. Ko te Luftwaffe e kaha ana i ngā ahiahi. He nui ngā poma i taka, ko etahi e rite ana ki te pūrerehua. Ko tetahi pakūtanga i kitea atu i muri noa atu i a mātau. Ko B Echelon i hoki mai ki roto i te Pātariana i te 1000 haora. Kua pai haere ngā huarere. He paki, he rangi ataahua ahakoa kei te makariri tonu.
  • 10 o Aperira, Rāhoroi 0545 haora he whakaarahanga. 0600 haora he parakuihi. 0730 haora i whakareri te Pātariana mo te neke. 0745 haora i rīpoata atu te CO ki te Brigade, ā, na te Brigadier i whakatakoto mai ngā whakahaere mo te rā. Nana i kī mai ko te NZ Division ka haere atu i te taha o Eighth Armoured Brigade ki raro i a rātau whakahaere, ka anga atu ma te taha kārapu ki La Hencha – hei tapahi te rori o Sfax – Souage. I neke atu te Pātariana i muri a Tac GQ i roto i ngā rārangi iwa i te 0830 haora. Tae rawatu ki te rā tū, ka tū mo te tina.I tenei wā kua hoki ano te Pātariana ki ngā rārangi e toru, e haere ana i ia taha o te rori, ko te rori tonu te huarahi haere. I haere whakamua tonu mātau, kātahi ka tū i te 1350 haora, he 10 kiromita mai i a La Hencha. I te 1600 haora ka moe mo te pō. I kōrerotia mai kua taha kē a mātau ope i a La Hencha, ā, kei te anga atu ki te taha raro ki a El Djem. I riro mai a Sfax ki o mātau ringa i te 1100 haora. I te taha tapatapa-atiu, i waenganui i o mātau ope, e kiia ana, kua pakaru atu a mātau ope ki roto i te rohe o Fonduk, ā, kei te wero atu i a Kairouan. Ko te Luftwaffe i puta mai i tēnei pō engari kaore i tata mai ki a mātau. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • Te whenua: I te taenga atu ki U 4050 i mahue atu i a mātau te koraha, ka whakawhiti atu mātau ki ngā raorao paipai, ataahua o Diertntana me Sfax. He uru rākau oriwa, he maumāharatanga ki Kirihi, ki Kiriti, he tirohanga konohi kaore he mutunga me ngā kainga mā, kainga ataahua. He tino pai ngā rori. Ahakoa kaore he awa e rere ana, ko ngā wai kei ngā puna maha.
  • 11 o Aperira, Rātapu 0700 haora he whakamatatū. Ko ngā mahi mo te rā kua tohua ki roto i te Ota Nama 29. Kei te ata noho mātau mo ngā rā ruarua nei. I te 1200 haora, i tae mai te whakatupato kia neke mātau, kātahi ka neke mātau i te 1445 haora i roto i ngā rarangi iwa, i muri i a Tac HQ. I mahue atu te rori o U 6971 ka anga atu ki te taha raro mā te whenua, ā, nā te uaua ka whakaitihia ngā rārangi ki te toru kia āhua pai ai te haere. I whakawhiti atu mātau i te rori o El Djem – Smala i U 6796 i te 1738 haora, kātahi ka tū i U6799 i te taha maui i te rori matua o El Djem – Sousan, i roto i ngā rārangi iwa e anga ana ki te taha raro i te1900 haora. I kiia mai mātau ki moe me te whakareri mo te neke i te 0730 haora. Ko te waihanga o te Patariana ko kamupene B me A kei mua, ko D me C kei muri i a rātau, ko HQ kei muri aiho. Ko tēnei te pō tuatahi kaore te Luftwaffe i hoha mai ki a mātau. He rua rā te RAF e ngaro ana kātahi ka puta mai ngā piringa Spitfires me ngā Kittyhawks e kitea atu e rere ana ki te taha raro. Ko te pakaritanga o te ope Māori, haunga ngā āpiha, he 627 OR, he tokoono i whakapiria mai, mai i te NNZEME, He 133 ngā OR hei whakahonotanga mai, ka eke te ope ki tōna tino pakaritanga. Ko te katoa o ngā āpiha he 30 (tokotoru i whakapiria mai). Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua me te tino mahana.
  • 12 o Aperira, Mane 0630 haora he whakamatatū. 0830 haora i neke atu mātau i roto i ngā rārangi iwa i te taha o te rori Sousse – El Djem. I te 0930 haora ka tū mātau, he 800 mita i te tonga o ngā rori whakawhiti. I kiia mai ki a mātau me haere kia kotahi te rārangi. I te 1030 haora ka āta haere atu mātau. Ko ō mātau ope o mua i uru atu ki te taone o Sousse i te ata nei. 1315 haora i haere tonu atu mātau ka pahure atu i a Bourdjine i te 1425 haora. Kua pai te haere, kāti ka pahure ake mātau i a Masken i te 1440 haora. I Māsken i mahue ake i a mātau te rori matua, ka haere mātau i runga i te rori tuarua e toro atu ana ki Kalaa Shira, ka pahure atu mātau i taua kainga i te 1530 haora. He rua haora mātau e whakaroa ana, i te mutunga i tutuki atu mātau ki te rori matua o Tunis – Sousse e haere ana ki Akouda. I homaitia he 30 miniti te wā kai. I karangahia mai te CO kia haere ki mua ki te Brigade i te 2000 haora me te tohutohu mai a te Brigadier kia haere whakamua atu te Pātariana ki te kainga o Sidi Bou Ali me te whakawhetaina i taua kainga. Ahakoa i kiia mai kaore he hoariri i reira, me māhara tonu te haere atu pēnei nā he hoariri tonu kei reira. Ko tetahi kamupene i tohua hei tirotiro ki mua rawātu o te kainga rā, ko tetahi ano hei hoa mo te ope hiki maina me te āwhina ki te whakatikatika i te rori. I te 2100 haora ko te Pātariana me ngā waka mau pū i mua, i kōkiri atu i roto i ngā rārangi ko B, A, C me D. I te taenga atu ki te pou kotahi kiromita i te 2245 haora, kaore he raru. Ka tū te Pātariana. Ko Kamupene B i heke mai i ngā waka, hei whakareri mo te kōkiri atu ki waenganui o Sid Bou Ali. I ripoata mai i te 0100 haora kaore he hoariri i roto i taua kainga. I taua wā i haere whakamua atu te ope hiki maina me Kamupene B mā o rātau waka. Ko Kamupene HQ me B Echelon i tohua kia noho mai ki te rohe o te taha rawhiti o taua kainga, ā, ko Kamupene C me D me kari rua i ia taha o te rori 1.6 kiromita i te taha uru o taua kainga. I taua wā i te wero whakamua a Kamupene A, ā, ka tae atu he 6.5 kiromita mai i te kainga rā, ka puhia mai rātau e te hoariri i mahue mai hei arai i taua wāhi. I te kokiritanga a Kamupene A, i pakarutia rātau tetahi pū i runga i te taraka, i puhia he tokorua, i mauhere mai he tokorua, i taotu he tokorua o te hoariri, engari i oma ngā taotu ka ngaro atu i roto i te pō. Ko ngā mauhere no te ope 90 Light German Division. Nā te pouri o te ahiahi, tokotoru ngā aitua o Kamupene A, ko Paraiwete Jack Kareko o Moerewa i mate, tokorua i taotū. I tanuhia a Paraiwete Kareko ki te taha o te pou kotahi kiromita i te taha o te rori matua o Sousse, e haere atu ana ki Sidi Bou Ali. Kaore he mahi mā Kamupene B na te mea kotahi anake te wāhi i pahūtia, kāti he ngāwari noaiho te titaha i taua wāhi. Kaore he maina e kitea. Ko ngā kamupene e rua i hoki mai i te 0500 haora ka noho ki te taha o Kamupene HQ i te rawhiti o Sidi Bou Ali. Ko Kamupene C me D kua oti kē te kari i ō rātau rua i te 9439 haora. Ko te Pātariana HQ kei te taha rawhiti o te kainga rā. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 13 o Aperira, Turei Ko te parakuihi a te Pātariana i te 0630 haora. I te ata hāpara i tukua mai e te hoariri etahi anga poma ki a mātau. He iti noa nei. Kaore mātau i whara. I te 1000 haora ka pānuitia te ota whakatupato kia whakareri mātau mo te neke. I haramai te Brigadier ki te HQ o te Pātariana kātahi mātau ka rongo ko ngā mahi mo te rā ko te whakaeke i te wāhi mutunga kei ‘Cat’ P 2387. Ko 21 Battalion i wehe atu, ka whakapiri atu ki a Eighth Army Brigade.  Ko te rārangi o tā mātau haere ko B, A, D, C me HQ. I tina matai i te 1200 haora, ā, kua reri te neke i te 1245 haora, hei tērā wā ka eke atu mātau ki runga i te rori ka piri atu ki te waero o 5 Field Regiment. I āta haere atu mātau, ā, i te taenga ki P 3969 ka heke i te rori ka anga atu ki te taha tapatapa-atiu. I whakawhiti atu mātau i te raina o te rerewa i te 1500 haora, ā ka tae atu ki te wāhi i otahia te Pātariana ki roto i ngā rārangi iwa. I karangahia te CO kia haere atu ki te Brigade i tēnei wā, ka haere tahi atu rāua ki mua ki te rohe o 23 Battalion, i reira ka tukua mai ngā mahi mā ngā Māori. Ka hoki mai te CO ki te Pātariana i te 1830 haora, ā, ka tono atu aia ki a O Group. I otahia e ia a Kamupene A me C kia neke ki te taha maui o 23 Battalion noho mai ai, ma Kamupene B me D, e tirotiro te rori ki mua kia kitea mēna he hoariri kei reira.  I te 1930 haora, i te tōanga o te rā, ka haere atu te Pātariana i runga i te rori matua ki Enfidaville ki te wāhi 299758, hei reira ka heke mai i te rori, ka anga atu ki te taha whenua ki to te tirohanga o te kapehu he 340. Ka tae atu te Pātariana ki te wāhi hei wehenga, ki 275794 i te 2230 haora, nā te CO i whakatau ngā nohoanga mo ngā kamupene. Ko te Pātariana HQ ki te rawhiti o 23 Battalion HQ, he 450 mita te mamao. Ko Kamupene HQ me B Echelon ka noho mai ki muri e tata ana ki te rori i P 2976. Ko ngā ope tirotiro o Kamupene B me D i hoki mai i te ata hāpara. Ko ēnei kamupene i noho mai i te taha matau o 23 Battalion. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua ahakoa he āhua makariri nei ngā ahiahi.
  • 14 o Aperira, Wenerei 0515 – 0600 haora he whakamatatū. Ko tā mātau wāhi whakatūtū i ngā waka i pomatia mai e te hoariri mā a rātau pu nui. Tokorua i mate, ko Paraiwete Honehana (Joe) Wyllie o Muriwai me Paraiwete John Tumataroa o Mohaka, no Kamupene D. I tāpukea rāua ki roto i te urupa o Niu Tireni ki P 285729. I te 1430 haora i tae mai a Brigadier Kippenberger ka hui ki te taha o ngā āpiha o te Pātariana i te wāhi 70 P 268805. I whakatauhia ma 21 Battalion e kokiri te maunga o Takrouna i P 2785 i muri mai i te kōkiri a 23 Battalion i te maunga i P2588. Ko ngā hurihanga i roto tonu i a rātau, ko Kamupene C i neke atu ki te wāhi i reira ngā waka mau pū o 23 Battalion ka oti taua mahi i te 2230 haora Ko Kamupene B me D i tohua kia neke whakamua hei toro atu i te rārangi a 23 Battalion mai i 277885 ki 295813. I oti taua neke i te 2230 haora. I otahia e te CO a Kamupene A kia tonoa kia e rua ngā ope tira ki te wero i a Takrouna, ko ngā tira he NCO me ngā hoia e rua. I wehe atu ngā ope tira i te 2100 haora.
  • Ko te whenua: Kei ngā raorao papaku mātau, kei te taha puāwanga o te taone o Enfidaville, ā, ko te hoariri kei te taha raro kei runga i ngā wāhi teitei. Kāti ka noho here mātau, kaore he wāhi teitei hei titiro ki te hoariri. Ko rātau kei te kite katoa mai i a mātau. Ko Takrouna kei mua i tū mai ana e rite tonu ki te kainga o Platanias i Kiriti. Ko ngā tohu he paki, he ataahua, engari he makariri ngā pō.   
  • 15 o Aperira, Taite 0515 – 0600 haora he whakamatatū. Ko ngā ope tira a Kamupene A i rīpoata mai ki te Pātariana HQ i te 0700 haora engari kaore he kiko o ngā kōrero, kaore hoki rātau i tae tika ki te maunga. I āta noho te Pātariana mo te katoa o te rā. Ka tae mai te kōrero a te Brigade kua whakakorea te kōkiri ki a Takrouna kaore e mohiotia āhea. I riro mai i a 21 Battalion tā rātau kokiritanga o tērā pō, kaore he hoariri i reira. He ope no te 4 Indian Division i haramai ki te tirotiro i te rohe o Kamupene C. Ko rātau kei te haramai ki te noho i te wāhi kei uru o Kamupene C. Ko B Echelon i kumea mai i te wāhi i a rātau, i tonoa ki muri nā te kaha o te hoariri ki te tuku poma mai ki runga i a rātau mai i a rātau pū nui. E toru ngā ope tira i tohua e te CO mai i ngā kamupene A, B, D, kia haere ki te titiro i a Takrouna. I tonoa atu i te 2200 haora mai te rohe o Kamupene D. Ko tā rātau mahi ko te mau mai he kōrero mo Takrouna. Kaore he kōrero kē atu. I heke mai te marangai kaha i te 0630 haora me te pangopango mai ano i te taha uru.
  • 16 o Aperira, Paraire 0515 – 0600 he whakamatatū. Ko ngā ope tira i tonoa i te pō i rīpoata mai he hoariri e pupuri ana i te rārangi huri noa i a Takrouna, engari kaore i mohiotia mēnā he Ītariana he Tiamana rānei. 1300 haora ka tae mai te ota whakatūpato a te Brigade mo te neke.  I whakatūria e te CO he ope tirotiro mai i ngā āpiha o ngā kamupene me te IO ki te tirotiro he wāhi hou mo te Pātariana i P 307736. Ko Kāpene Ruhi Pene i tohua māna e whakatika ngā waka mauranga o te Pātariana hei mau i ngā kamupene i te 2000 haora. I whakatika te Pātariana i a rātau rawa, ā, kua reri i te 2030 haora. I te 2100 haora ka neke atu te Pātariana i roto i te rārangi kotahi e pēnei ana te haere, ko Pātariana HQ, A, C, D, B. Ka tae atu rātau ki te wāhi hou i te 2115 haora. Ka kiia mai ki a mātau ka whakaeatia te whakatū paranaki. Ahakoa tonu, i āta whakatakotohia te noho a ngā kamupene, ko kamupene A, D, C, me B rāua ko Patariana HQ ki muri. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 17 o Aperira, Rāhoroi 0700 haora he whakaarahanga. 0730 haora he parakuihi. 1200 haora he tina. 1700 haora ko te hapa. Mo te katoa o te rā he whakatā, he whakatika ngā rawa me te horoi ngā pū. I karangahia e te CO nga āpiha o ngā kamupene, ka haere atu rātau ki te rohe o 23 Battalion, i reira āta tirotiro ai ki te maunga o Takrouna, me te kōrero atu ki a rātau mā tēnei patariana tonu e kōkiri i te 20 o Aperira, he wāhanga hoki o te kōkiri a te Corp. I tukua mai e te hoariri he anga poma ki runga i ngā kamupene o mua i te ahiahi nei i te 1830 haora. He āhua taumaha tonu. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 18 o Aperira, Rātapu I noho mārire te noho a te Pātariana i tēnei rā. Kaore noa he aha. Ko te mahi a ngā āpiha o ngā kamupene ko te mau i ngā kaiwhakahaere o ā rātau paratūnu ki te āta tirotiro i a Takrouna. I tonoa e Kamupene A tetahi ope tirotiro i raro i a Rūtenete Tuarua Kara Rika ki Takrouna i tēnei pō, engari i te hokinga mai kaore noa he kōrero. 2000 haora i whakatūtū te Pātariana mo te karakia i roto i te rohe o Pātariana HQ. Haunga he rā ano. Ko te pakaritanga o te ope, haunga ngā āpiha, he 617 OR, he tokoono i whakapiria mai, mai i a NZEME. He 143 OR ano ka eke atu ki te tino pakaritanga. Ko te katoa o ngā āpiha he 30, he tokotoru o rātau i whakapiria mai. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 19 o Aperira, Mane I timata mai te rā pērā tonu i ngā ra o mua atu, engari ko wai ka mohio he aha ka puta i roto i ngā haora rua tekau ma whā. I timata mai i te 1000 haora i te hui a te CO i te Brigade HQ. I reira i whakatauhia e Brigadier Kippenberger ko 10 Corp kei te kōkiri i te pō nei, he toru ngā ope. Ko te Indian Division ki te taha maui, ko 2 NZ Division ki waenganui, ko 50 Northumbrian Division ki te taone o Enfidaville mā a rātau pū nui anake.  Ko te whakahaere o te kōkiri a te NZ Division, ko 5 Brigade ki te taha maui, ko 6 Brigade ki te taha matau. Ko te NZ Infantry Brigade he toru ngā patariana mo te wāhanga tuatahi, ko 21 Battalion ki te taha maui, ko Pātariana 28 ki te taha matau. Ko 23 Battalion ka kōkiri atu ki mua rāno ki te whāinga kei mua rawātu. Ko te haora timatanga ko te 2300. Tirohia te  Ota Whakahaere Nama 18 a te 5 NZ Infantry Brigade. I te 1300 haora ka karangahia te CO he hui mo ngā āpiha, ka tukua atu ngā ota ki a rātau me te tohutohu atu i ngā āhuatanga i runga i taua whenua. I tohua e te CO te tikanga mo te kōkiri ā ngā kamupene, ko B, C me D mai i te taha maui ki mua, ā, ma Kamupene D e whakatikatika mai a muri. I hoki atu a O Group ki o rātau kamupene i te 1500 haora, kāti, ka āta noho mātau, e tātari ana mo te pakanga. ( Ka aroha hoki kua ngaro kē te ota e tohu ana i tēnei kōkiri). He rīpoata i whakapiria hei āpitihanga tuawhā e tohu ana mo te kokiritanga a tēnei ope i ngā pō 19/20 ki te 23 o Aperira, kātahi te Pātariana ka wehe mai i taua wāhi.
  • 20 – 23 o Aperira Te Pakanga o Takrouna, tirohia ngā kōrero mo ngā whakahaere. Tirohia te mahere mo Enfidaville.
  • 24 o Aperira, Rāhoroi 0700 haora he whakaarahanga. 0745 haora he parakauihi. Ko ngā mahi a te Pātariana i tēnei rā ko te whakatā me te whakatika i ngā rawa. I whakaturia he wāhi horoi mo te Pātariana, ko ngā kamupene hoki i haramai takitahi, E harikoatia ana taua horoi. I tae mai ano te ope o Niu Tireni mahi niho, hei titiro i ngā niho, ā, ko ngā mea āhua kino i mahia. I rangatū mai a Kāpene Jim Matehaere mai i te Advance Base, ā, ko Paraiwete 39649 William Wehipeihana mai i Divisional Signals. Tirohia te Ota Whakahaere Nama 1. Ko ngā tohu he kapuapua, he kopatapata.
  • 25 o Aperira, Rātapu Ko te rā o ANZAC. Kua oti kē te whakatakoto ngā whakahaere mo te katoa o te wā e noho ana ki konei. 0700 haora he whakaarahanga. 0745 haora he parakuihi. 1230 haora he tina. 1730 haora he hapa. I te 1000 haora ko ngā Katorika Rōmana i raro i a Kāpene Matehaere, i whakatūtū i roto i te rohe o 23 Battalion, i reira hoki te karakia miha. I te 1055 haora Hahi o Ingarangi i whakatūtū i te rohe o Pātariana HQ mo ngā mea i toe mai o te Pātariana, ā, na Kāpene Minita Wanoa i whakahaere. I muri mai ko te kaihapati. I utuhia te katoa i tēnei rā he 100 moni wiwi. Auake ana he whakatā te mahi. Ko te pakaritanga o te ope, haunga ngā āpiha, he 505 OR, he tokoono i whakapiria mai, mai i te NZEME. He 255 OR ano ka eke atu ki te tino pakaritanga o te ope. Ko te katoa o ngā āpiha he 21 (tokotoru i whakapiria mai) Ko ngā tohu he paki, he kapuapua.
  • 26 o Aperira, Mane Tirohia te Ota Whakahaere Nama 2. Tokorua ngā āpiha i rangatū mai, mai i te Advance Base, ko Kāpene Jim Henare me Rūtenete Ted Pohio me ngā OR e 49 ( i mahue mai ēnei i waho i te pakanga) me ngā hoia whakapakari, he 56. I tuaritia rātau ki ngā kamupene. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 27 o Aperira, Turei Ko te nuinga o te wā he whakatika me te horoi i ngā pū. Tirohia te Ota Whakahaere No 3. Ko ngā tohu he paki, he rangi ataahua.
  • 28 o Aperira, Wenerei Ko aua mahi tonu ra. Tirohia te Ota Whakahaere Nama 4. Ko ngā kamupene A, B, C me D i haere ki te kaukau i te moana mai i ngā haora 1000 ki te 1530 haora. Ko ngā tohu he takawai me te kopatapata.
  • 29 o Aperira, Taite Ko aua mahi tonu rā. I whakatūtū te Pātariana i te 1030 haora mo te haerenga mai a te Minita Whakangūngū a Hon F. Jones. Ko te pēne parāhe a 5 Brigade i reira. I tae mai te minita i te 1130 haora me Meiha Tianara Kippenberger. I rūrū aia ki ngā āpiha katoa me te tuku kōrero mai ki te katoa. I kōrero aia mo te kainga, ā, i mihi mai aia, mai i te kawanatanga me nga tāngata o Niu Tireni, mo nga mahi a te Division. I whakautu pātai ano ia, me te maha o ngā pātai i tukua ki aia. I wehe atu ia i te 1330 haora. Ko ngā ope i haere ki te kaukau i tāhuna, no Kamupene HQ me Pātariana HQ.
  • 30 o Aperira, Paraire Ko aua mahi tonu rā. Ko Kamupene A, B, C, me D (haunga ngā Katorika Rōmana) i haere ki tāhuna i tēnei rā. Ko ngā Katorika Rōmana i whakatūtū i te 1030 haora ki roto i te rohe o 23 Battalion mo te karakia miha. Aua ake kaore noa iho he kōrero. Ko ngā tohu he paki, he mahana i te rā, he āhua makariri i te ahiahi.
  • He kōrero ano mo Aperira:
  1. Te noho: I noho te katoa i roto paranaki. Mēnā kei roto rārangi rua rātau, kaore he paranaki, ko te rua tonu te wāhi noho.
  2. Kai: Ko ngā kai tonu a te hoia. I ētahi wā, ka kai mīti, e rite ana i te wā i Tunihia.
  3. Te whenua: Ka taea te kōrero, na te  mahuetanga atu o te koraha i te taha tonga o Sfax, ka uru mai mātau ki ngā whenua ataahua o te taha raro. Ko te whenua huri noa i a Enfidaville he papaku, he pātiti. He nui te otaota koi, e whakamahia ana he taiapa hei pupuri i ngā kararehe.
  4. Ko ngā tohu e pānuitia ana ia rā, ia rā. Ko te nuinga o te wā he maroke. 

I ētahi wā he kopatapata.

Whakapuakanga: 

Te Rua Mahara o te Kāwanatanga
28 (Maori) Battalion War Diary, WAII 1 1666 DA 68/1/40

Tuhinga Āpiti

[1] Nga Tama Toa, pp. 260-267.

Submitted by mbadmin on Wed, 17/04/2013 - 14:38

  • English
Hoki anō ki te tīmatanga

Comments so far:

Takupu

There are no comments

Add your comments:

Tāpirihia ōu kōrero, whakaahua, oro, me ētahi atu

Timata te tuku ināianei

He kaituku kē koe?

Takiuru i konei

Hoki anō ki te tīmatanga
Mana Tārua | Whakakape | me te Punanga
Te Kawanatanga o Aotearoa